ارزیابی نقش سرمایۀ اجتماعی در یکپارچه‌سازی اراضی کشاورزی مطالعة موردی: دهستان حصار ولی‌عصرـ‌شهرستان آوج

یکی از مهم‌ترین چالش‌های توسعۀ روستایی در ایران، تقطیع و پراکندگی زیاد زمین‌های کشاورزی بهره‌برداران است که مدیریت منابع تولید را با مشکلات عدیده‌ای مواجه ساخته است. بسیاری از پژوهشگران، یکپارچه‌سازی اراضی را راه‌حلی منطقی و اجرایی برای حل این معضل می‌دانند و بر نقش سازندۀ سرمایۀ اجتماعی ـ شامل ساختارهای جامعه، انسجام، روابط افراد، و کارایی شبکه‌های محلی‌ـ در این فرایند تأکید می‌کنند. هدف پژوهش حاضر، بررسی نقش سرمایۀ اجتماعی بهره‌برداران در تشکیل گروه‌های خودجوش محلی و یکپارچه‌سازی زمین‌های پراکندۀ اعضا از این طریق است. روش تحقیق برای انجام این پژوهش، توصیفی‌ـ‌تحلیلی بود و به‌منظور گردآوری داده‌ها از پرسشنامه استفاده شد. جامعۀ آماری تحقیق 280 نفر از بهره‌برداران کشاورزی در روستاهای دهستان حصار ولی‌عصر بودند که زمین‌های‌شان یکپارچه شده بود. از بین آنها با استفاده از فرمول کوکران، 150 بهره‌بردار به‌عنوان نمونه انتخاب شد و پرسش‌نامه به‌شیوۀ تصادفی ساده توزیع گردید. روایی پرسشنامه را گروهی از صاحب‌نظران تأیید کردند و پایایی آن با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ به میزان 937/0 محاسبه شد. برای تجزیه و تحلیل کمّی داده‌ها از آزمون‌های آماری تحلیل واریانس، کروسکال والیس، همبستگی پیرسنه و تحلیل عاملی استفاده شد. نتایج تحلیل واریانس نشان می‌دهند که میانگین عددی مؤلفه‌های سرمایۀ اجتماعی بهره‌برداران، تفاوت معناداری با یکدیگر ندارد. نتیجۀ تحلیل کروسکال والیس نیز نشان می‌دهد که بهره‌برداران پروژه‌های یکپارچه‌سازی‌‌شده در سه روستای مطالعه‌شده در برخورداری از ابعاد سرمایۀ اجتماعی تفاوت معناداری با یکدیگر ندارند. نتیجۀ تحلیل عاملی نقش سرمایۀ اجتماعی در یکپارچه‌سازی اراضی در پروژه‌های اجرا‌شده نشان می‌دهد که سه عامل اعتماد متقابل بین بهره‌برداران (با 39/19 درصد)، مشارکت و همکاری اعضا (با 2/17 درصد) و انسجام اجتماعی و مدیریت اشتراکی (با 56/11 درصد) که عمدتاً با ساختار اجتماعی مناطق روستایی ارتباط نزدیکی دارند، درمجموع نزدیک به 50 درصد از کل واریانس را به خود اختصاص داده‌اند.